ფართობი

ბულგარეთი - სახელმწიფო სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში, ბალკანეთის ნახევარკუნძულის არმოსავლეთ ნაწილში.

ბულგარეთის ფართობია 110912 კვადრატული კილომეტრი. აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ მანძილი 550 კმ-ია, ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ - 280კმ.

ბულგარეთს აქვს საეთო საზღვარი 5 ქვეყანასთან. ჩრდილოეთით, დუნაის გასწვრის საზრვარი გადის რუმინეთთან, სამხრეთით თურქეთთან და საბერძნეთთან, დასავლეთით - სერბიასთან და მაკედონიასთან. ამოსავლეთიდან კი შვი ზღვის წყლები აკრავს.

საზღვრების მთელი სიგრძეა 2245 კმ. აქედან სამელეთო საზღვარი 1181 კმ-ია, მდინარეებზე - 686კმ, 378კმ. - ზღვაზე.

საავტომობილო გზების სიგრძე 36 720, ხოლო სარკინოგზიო გზების სიგრძე 4300 კილომეტია.

მოსახლეობა

ბულგარელები მიეკუთვნებიან სლავების სამხრეთ შტოს. ეთნიკური ჩამოყალიბების პერიოდში ძირითად ნაწილს შეადგენდნენ - ბულგარელები, აზიური წარმომავლობის თურქული ერი, რომლებმაც ჩ.წ.აღ-მდე 5 საუკუნეშაი შექმნეს სახელმწიფო ურალის მთებსა და მდ. ვოლგას შორის. ჩ.წ.აღ-მდე 7 საუკუნეში აღმოცენებული საკმაო მყარი სახელმწიფო დონსა და კუბანს შორის იწოდებოდა დიდ ბულგარეთად, რომელსაც განაგებდა ხანი - კურბატი. დასავლეთისკენ მოძრავი აზიური ტომების, განსაკუთრებით ხაზარების ზეგავლენით ეს გაერთიანება დაეცა. ერთი ნაწილი ბულგარელებისა კოტრეგის ხელმძღვანელობით გადავიდა შუა ვოლგისპირეთში, სადაც 14-15 საუკუნეებში ჩამოყალიბდა ფეოდალური სახელმწიფო ვოლგო-კამსკის ბულგარეთი, დედაქალაქით - ბულგარეთი. ეს იყო მსხვილი სავაჭრო ცენტრი, რომელიც არსებობდა 15 საუკუნემდე კაზანის სახანოს გამოჩენამდე.
მეორე ნაწილი, რომელსაც სათავეში ედგა ასპარუხი, კურბატის ვაჟი, მიემართებოდა დასავლეთის მიმართულებით შავი ზღვის გაყოლებაზე და შემდეგ მაღლა დუნაის გასწვრივ. ისინი გადავიდნენ მდინარეზე და სლავურ ტომებთან ერთად ჩ.წ.აღ-მდე 681 წ. შექმნეს მეზიისა და დაკიის სახელმწიფოები. (დღევანდელი ბულგარეთის ჩერილო-აღმოსავლეთი ნაწილი). მომთაბარე ბულგარელებმა ასიმილაცია განიცადეს ადგილობრიც სლავურ მოსახლეობასთან. მიიღეს მათი ენა და ცხოვრების წესი. ადგილობრივი ფრაკიელი ტომებიც ასევე შეერივნენ ბულგარელებს.

ბულგარეთი ეთნიკიურად და რელიგიურად საკმაოდ ერთფეროვანი ქვეყანაა. მეორე მსოფლიო ომის შედგად გამოწვეული ემიგრაცული პროცესების გამო, კი უფრო ჰომოგენური გახდა. დიდი უმრავლესობა მოსახლეობისა ბულგარელები არიან (85,67%), ყველაზე მსხვილ ეთნიკურ უმცირესობას თურქები წარმოადგენენ (9,43%), მცირე ჯგუფებად არიან აგრეთვე ბოშები (3,69%), სომხები, რუმინელები, ებრაელები, ბერძნები და სხვა ეთნიკური ჯგუფები.

ქვეყნის ნაცილნალური სტატისტიკური ინსტიტუტის მონაცემებით 2008 წლის ბოლოს ბულგარეთში მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენდა 7 606 551 ადამიანს, აქედან 3 681 280 მამაკაცი, 3 925 271 ქალი. მოსახლეობის 71,1% ქალაქში სახლობს, 28,9% სოფლად. ამავე სტატისტიკის თანახმად საშუალო ასაკი 41,7 წელია, სიხოხცლის ხანგრძლივობა დაახლოებით 73 წელი.

ბულგარულ ენაზე მეტყველებს 84,5% მოსახლეობისა, თურქულად - 9,6%, ხოლო ბოშურად - 4,1%.
მოსახლეობის 82,6% მართლმადიდებელია, მუსულმანი - 12,2 %, კათოლიკე 0,6%, პროტესტანტი - 0,5%.

დედაქალაქი

სოფია (ბულგარულად - ”სიბრძნე”) - ბულგარეთის დედაქლაქი. იგი მდებარეობს სოფიის ქვაბულის სამხრეთ განაპირას.
სოფიაში თვმოყრილია ბულგარეთის სამრეწველო წარმოების 1/6 (მანქანათმშენებლობა, მეტალურგია, ქიმიური, რეზინის, ქაღალდის, კვების მსუბუქი მრეწველობა). აქვეა ბულგარეთის მეცნიერებათა აკადემია, უნივერსიტეტები, ტეატრი, ნაციონალური და ქალაქის სამხატვრო გალერეები, არქეოლოგიური, ისტორიული და სხვა მუზეუმები.

ჩ.წ.არ-მდე 8 საუკუნეში ამ ადგილას დაარსდა ფრაკიული ქალაქი. პირველ საუკუნეში, როდესაც რომაელებმა დაიპყრე ქალაქი და სედრიკა დარქვეს.1-4 საუკუნეებში სედრიკა ფრაკიის პროვინციის ცენტრია. 357 წელს რომაელი ისტორიკოსის ამიან მარცელის თქმით ქალაქი იყო ”დიდი და აუღებელი”.
5-6 საუკუნეებში ქალაქს შემოესივნენ ჰუნები, მაგრამ 6 საუკუნის შუა წლებში, იმპერატორ იუსტინიანეს იმპერატორობის პერიოდში ქალაქი ისევ აღორძინდა როგორც ბიზანტიური იმპერიის მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცენტრი და ეწოდა ტრიადიცა.
809 წელს ქალაქი შედის ბულგარეთის სახელმწიფოს შემადგენლობაი და იღებს სლავუე სახელს - სრედეცი. 14 საუკუნის ბოლოდან ქალაქი, ისევე, როგორც მთელი ქვეყანა ოსმალების ბატონობის ქვეშ მოექცა. უკვე 12-13 საუკუნეებში ქალაქს მოსახლეობა ეძახდა სოფიას, მაგრამ ოფიციალურად ეს სახელი მხოლოდ 14 საუკუნის ბოლოს მიიღო.
ოსმალების ბატონობის დროს ქალაქი ხდება იმპერიის მნიშვნელოვანი ცენტრი. სოფიაში ვითარდება ბულგარული კულტურული მოღვაწეობა. დაარსდა სოფიის ლიტერატურული სკოლა - ”პარატა, წმინდა მთა”. ქალაქის გარშემო იყო წრე, რომელიც შედგებოდა 50 მონასტრისგან (20 მათგანი დღესაც არსებობს. ეს იყო განმანთავისუფლებელი მოძრაობის მნიშვნელოვანი კერა.
თურქეთის ბატონობისგან განთავისუფლების და ბულგარეთის სახელმწიფოს აღორძინების შემდეგ სოფია ხდება დედაქალაქი.

სოფიაში - ევროპის ერთ-ერთ უძველეს ქალაქში, არის მრავალი შესანისნავი ნიმუში ისტორიული და საეკლესიო არქიტექტურისა. ქალაქში ექსკურსია იწყება ალექსანდრე ნეველის ტაძრიდან, რომელიც აშენებულია 200 000 რუსი ჯარისკაცის ხსოვნის პატივსაცემად, ისინი დაიღუპნენ თურქი დამპყრობლების წინააღმდეგ განმანთავოსუფლებელი ბრძოლის დროს. ეს არის არა მარტო ბულგარეთის, არამედ ბალკანეთის ყველაზე დიდი ტაძარი (ფართობი - 2600 კვადრატული მეტრი, სიმაღლე - 52 მეტრი, სამრეკლოში არის 12 მოოქროვილი ზარი. ამათგან ყველაზე დიდი 11 758 კგ-ს იწონის). ტაძრის უკან განლაგებულია სკვერი და წმინდა სოფის ეკლესია, რომელმაც მისცა დასახელება მთელ ქალაქს.
ქალაქის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნავი ადგილია წმინდა გიორგის ეკლესიაა. ეკლესიის გუმბათის შიდა მხარეს შენარჩუნებულია ფრესკები, რომლებიც თარიღდება 10 საუკუნით. სახალხო კრების მოედანზე განლაგებულია ნაციონალური ასამბელის დიდებული შენობა რომლის წინაც დგას ცხენზე ამხედრებული რუსი იმპერატორის ალექსანდრე მეორის ძეგლი. იქვე მდებარეობს წმინდა ნიკოლოზის ეკლესია და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიზეუმი. მუზეუმის მახლობლად არის ბატემბერგის მოედანი, რომელიც ითვლება სოფიის ცენტრად. მოედანზე განთავსებულია გიორგი დიმიტროვის ყოფილი მავზოლეუმის შენობა, რის მოპირდაპირედაც არის ხელოვნების ეროვნული გალერეა და ეთნოგრაფიული მუზეუმი, რომელიც განთავსებულია ყოფილი სამეფო სასახლის შენობაში. პარკში მავზოლეუმის სამხრეთით მდებარეობს ივანე ვაზოვის სახლობის სახალხო თერტი ბაროკოს სტილში. მოედნის დასავლეთით ბულგარეთის ნაციონალური ბანკის შემდეგ შევხვდებით ბუიუკ-ჯამის მეჩეთს. ლარგოს ქუჩის რაიონში მდებარეოს ეროვნული არქეოლოგიური მუზეუმი, ბანი-ბაშის მეჩეთი, სოფიის სინაგოგა, მიწისქვეშა სავაჭრო ცენტრი და ბაზარი.
ქალაქის ყველაზე ლამაზი ადგილია ვიტოშის ბულვარი, რომელიც იწყება აღდგომის ტაძრიდან და მთავრდება კულტურის სახლის მოედანზე. იუსტიციის სამინსტროს მახლობლად განთავსებულია ისტორიის ეროვნული მუზეუმი - ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ბალკანეთის მთელ ტერიტორიაზე. მუზეუმი განთქმულია 4 საუკუნის ოქროს ნაკეთობათა კოლექციით. აქვე ინახება ბულგარეთის ისტორიის შუა საუკუნეების ქრონიკის ასლი, რომელიც ერთადერთი წყაროა ბულგარეთის პირველი სამეფოს ისტორიისა.

რელიგია

სახელმწიფოში გარანტირებულია რელიგიურო აღმსარებლობის თავისუფლება. რელიგიური ინსტიტუტბი გამოყოფილის სახელწიფო სტრუქტურებისგან.

ქვეყნის მთავარი რელიგია მეცხრამეტე საუკუნინდან არის მართლმადიდებლობა. მოსახლეობის 85% მართლმადიდებლობის წარმომადგენელია. რელიგის საუკუნეების მანძილზე უდიდეს როლს თანაშობდა ნაციის ფორმირებაში. უხცოტომელების ბატონობის პერიოდში სწორედ მართლამდიდებლურმა ეკლესიებმა შეძლეს მშობლიური ენისა და კულტურის შენარჩუნება. ბულგარეთის ავტოკეფალის სათავეში უდგას პარტიარქი. წირვა-ლოცვა ბულგარულ ენაზე მიმდინარეობს.

არიან სომხეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის წარმომადგენლები. მათი უმრავლესობა ლტოლვილია ან ბულგარეთში მოხვდა თურქეთიდან სომხების გენოციდის დროს.
მოსახლეობის 13% ისლამის მიმდევარია. ისლამი ბალკანეთში შემოვიდა თურქების ბატონობის პერიოდში. ისინი აშენებლდნენ მეჩეთებს. ეკლესიებს იყენებდნენ მუსულმანთა თავშეყრის ადგილებად. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ბულგარეთმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა ეკლესიებმა დაიბრუნე პირვანდელი დანიშნულება. მუსულნამთა უმრავლესობა სუნიტურ ფრთას მიეკუთვნება, თუმცა არიან შიიტებიც.

უკანასკნელ წლებში გააქტიურდა კათოლოციზმის და სხვა კონფესიების, ასევე სხვადასხვა სექტების წარმომადგენელთა საქმიანობა. ქვეყნის დიდ ქალაქებში კათოლიკურ ტაძრებსაც შეხვდებით.
ბულგარეთში არის ასევე ებრაული გაერთიანებები. ებრაელები ბულგარეთის მიწებზე შუა საუკუნეებიდან სახლდებოდნენ. ბევრ ქალაქში - სოფიაში სამოკოვოში, პლოვდივში და სხვა აშენებულია სინაგოგები.

არიან ასევე პროტესტანტები, მეთოდისტები, ბაპტისტები, ორმოცდაატიანელები და ადვენტისტები.

ეროვნული ვალუტა

ბულგარეთის ეროვნული ფულადი ერთეული ლევია. ერთი ლევი უდრის 100 სტოტინკს.

ლევი ბრუნვაში შევიდა 1880 წელს ოქროს შემადგენლობით ფრანგული ფრანკის დონეზე - 0,290323გრ. დღეისთვის ბრუნვაშია მონეტები ერთ ლევმე და ბანკნოტები 1,2,5,10,20,50,100 ლევის ღირებულებით.

1999 წლის 5 ივლისიდან განხორციელდა ვალუტის დენომინაცია ახალმა ლევმა შეცვალა 1000 ძველი. ინფლაციის არასრაბილური დონე საშიშროების ქვეშ აყენებს ქვეყნის მიერთებას ევროზონასთან. ბულგარეთის ხელისუფლება გეგმავს ლევის ევროთი შეცვლას 2010 წლისათვის, მაგრამ ექსპერერბი ვარაუდობენ, რომ 2012 წლამდე ეს შეუძლებელი იქნება.

ძირითადი მდინარეები

ბულგარეთი მდიდარია მდინარეებით. მის ტერიტორიაზე მიედინე 526 მცირე და დიდი მდინარე. ბულგარეთი მთიანი ქვეყანაა, ამიტომ მდინარეების უმრავლესობა სათავეს მთებში იღებს და შავ ზღვაში ჩაედინება.

ქვეყნის ყველაზე დიდი და მთავარი მდინარე - დუნაი, სანამ ბულგარეთის ტერიტორიაზე მოხვდება ევროპის რამოდენიმე ქვეყანას გაივლის. მისი შენაკადებია ისკარი და იანტრა. ასევე მნიშვნელოვანი მდინარეებია - მარიცა, სტრუმა და კამჩია. დუნაისა და მარიცას ბასენი ფარავს ბულგარეთის ორი უდიდესი ვაკის 2/3 ნაწილს.

მდინარეები სტრუმა და მარიცა სათავეს იღებენ სერბრთისა და მაკედონიის მოსაზღვრე რილისა და პირინის მთებიდან და ეგეოსის ზღვაში ჩაედინებიან.
სტრუმა სათავეს ვიტოშის მთების ჩრდილო-დასავლეთ კალთებზე იღებს. მისი წყლები ძირითადად სარწყავად გამოიყენება.

წყალსაცაების უდიდესი ნაწილი ვასილ კოლარუვი, კირჯალი, ივაილოვგრადი - როდოპის მთებშია თავმოყრილი. აქვეა ჰიდროელექტროსადგური ადრა. სოფიასთან ახლოს არის წყალსაცავი ისკარი. ასევე მნიშვნელოოვანი წყალსაცავებია გიორგი დიმიტროვი, თეთრი ისკარი, პეტროხიმი და ბევრი სხვა.

მეზობლები

ბულგარეთი გნლაგებული სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში და ესაზღვრება რუმინეთს, სერბრთს, მაკედონიას, საბერძნეტს, თურქეთს და შავ ზღვას.

ბულგარეთის ჩრილოეთის საზღვარი მიუყვება დუნაის. აქ ქვეყანა ესაზღვრება რუმინეთს. დასავლეთიდან ემეზობლება სერბიას და მაკედონიას, ხოლო სამხრეთიდან - საბერძნეთსა და თურქეთს. მოსახერხებელი მთიანი უღელტეხილები საუკუნეების მანძილზე ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება იყო მეზობელ სახელმწიფოებთან ურთიერთობისა. მნიშვნელოვანი გზა, რომელიც მდინარე მარიცის დაბლობზე გადის უმოკლესი გზაა ევროპის ქვეყნებთან და მცირე აზიასთან, ასევე ახლო და შუა აზიის ქვეყნებთან დასაკავშირებლად. აღმოსავლეთიდან კი ქვეყანის საზღვარი 378 კილომეტრის მანძილზე მიუყვება შავი ზღვას.